چکیده
صنعت برق ایران چهار دوره زمانی متوالی را از بعد مالکیت دارایی های موجود و ماهیت فعالان حاضر در آ ن طی کرده است که عبارتند از: فعالیت بخش خصوصی، فعالیت موازی بخش خصوصی و عمومی، تمرکزگرایی و فعالیت مطلق بخش های عمومی و دولتی و در نهایت گرایش به عدم تمرکز، تجدید ساختار در صنعت برق و تلاش برای جلب مشارکت بخش خصوصی در بخش های تولید و توزیع. در شرایط فعلی و پس از نزدیک به دو دهه پی گیری جدی حضور بخش خصوصی به ویژه در تولید برق، 57 درصد تولید ویژه برق کشور در بخش خصوصی انجام می شود و این بخش نقش کلیدی در تامین برق کشور ایفا می کند. با این وجود، از آنجا که به موازات شکل گیری تفکر تجدید ساختار در صنعت برق قانون جامع و کاملی تدوین نشده است که الزامات موفقیت این فرآیند را روشن سازد و شرایط حضور و نقش نهادهای تاثیرگذار را برای بازیگران آن آشکار کند، بعد از گذشت تقریبی دو دهه همچنان مشکلات متعددی گریبان گیر این صنعت کلیدی کشور است که عدم وجود نهاد تنظیم گر مستقل در بخش برق یکی از این مشکلات است.
پس از فرآیند تجدید ساختار صنعت برق ایران هیات تنظیم بازار برق به عنوان تنظیم گر و با هدف هدایت بازار برق ایران ایجاد و اختیارات وزارت نیرو در حوزه تنظیم گری به این هیات واگذار شده است. با این وجود بر شیوه تاسیس، ترکیب اعضا و عملکرد این هیات در طی سالیان گذشته انتقاداتی وارد است که از جمله مهمترین آنها میتوان به این موارد اشاره کرد:
عدم استقلال اعضا، عدم ترسیم نقشه راه بازار برق ایران از سوی هیات تنظیم بازار برق، تمام وقت نبودن اعضا، عدم آشنایی
برخی اعضا با وظایف رگولاتوری، انتصاب اعضا دارای تضاد منافع، دوره کوتاه مدت فعالیت اعضا، عدم وجود ساختار و تشکیلات (دبیرخانه) مناسب، عدم استقلال مالی و عدم وجود منابع مالی مناسب، عدم ضمانت اجرای مصوبات و عدم وجود نظارت از سوی هیات تنظیم بازار برق (افشار، 1397).
عدم استقلال تصمیمات هیات تنظیم بازار برق در سال های گذشته و در شرایط موجود، با توجه به حضور همزمان بخش خصوصی و دولتی در تولید برق و بروز موارد متعدد تضاد منافع میان این دو بخش، از طریق افزایش ریسک های مرتبط با فضای کسب و کار اثرات منفی بر سرمایه گذاری در این بخش داشته است. به عنوان گواه این ادعا میتوان به توقف روند افزایشی سهم بخش خصوصی از تولید برق از سال 1393 به بعد اشاره کرد که نشان دهنده عدم تمایل سرمایه های خصوصی برای ورود به تولید برق است.
بر این اساس و با توجه به اهمیت بسیار بالای این مساله در این گزارش با هدف استفاده از تجربه سایر کشورها، مرور مختصری بر تجربه رگولاتوری برق در برخی کشورهای منتخب صورت می گیرد. انتخاب این کشورها به گونه ای صورت گرفته تا نکات مثبت موفقیت نهاد رگولاتور، تشکیلات سازمانی این نهاد، حیطه وظایف محوله به آن و موانع موجود بر سر راه موفقیت این نهاد در این کشورها، حاوی دلالت هایی برای تاسیس این نهاد در ایران باشد.
