چکیده
در گذشته تصور عمومی بر این بود که تمام بخش های صنعت برق شامل تولید، انتقال و توزیع از انحصار طبیعی برخوردار است و امکان ایجاد رقابت در بازار این کالا میسر نیست. بنابراین ادغام عمودی تمامی اجزای آن، با کاهش هزینه متوسط عرضه برق همراه میشود. این مساله در کنار کلیدی و استراتژیک بودن برق، این صنعت را عمدتا به فعالیتی دولتی با حیطه تصدی گری مطلق دولت تبدیل کرده بود. تصور عمومی بودن کالای برق و وجود انحصار طبیعی در تمام فرآیند زنجیره ارزش آن، در دهه 80 میلادی با تغییرات جدی رو به رو شد. شکل گیری ایده امکان ایجاد رقابت در تولید و بخش هایی از توزیع برق با عملکرد ضعیف دولت ها در ارائه خدمات و هزینه های بالای تشکیلات دولتی همراه و منجر به مطرح شدن ضرورت فرآیند تجدیدساختار در این صنعت شد و در فاصله کمی توسط کشورهای مختلف مورد پی گیری قرار گرفت. اتفاقی که کمی بعد در ایران نیز از دهه 80 شمسی پا گرفت و به روندی منجر شد که امروزه نزدیک به 60 درصد تولید برق کشور را نیروگاه های غیردولتی در اختیار دارند. هرچند که با گذشت بیش از سه دهه از تحولات بنیادین فکری در صنعت برق، ضرورت وجود رقابت و کارایی بالای بخش خصوصی در ایفای نقش فعال در زنجیره عرضه برق امری مسلم تلقی می شود، اما همچنان بر سر الزامات مورد نیاز به منظور بهره برداری از توان حداکثری بخش خصوصی و الگوی مشارکت دولت با این بخش مباحث جدی مطرح است. پیوستن به فرآیند تجدید ساختار برق بدون تحقق پیش شرط ها و الزامات مورد نیاز برای موفقیت آن، شانس حصول نتیجه مثبت را کاهش داده و در بعضی موارد حتی میتواند با عملکرد منفی در شاخصهای کلیدی این صنعت به نسبت وضع گذشته همراه شود.
از آنجایی که حضور نهاد تنظیم گر بخشی(رگولاتوری) کارآمد به عنوان یکی از مولفه های اصلی موفقیت فرآیند تجدیدساختار در صنعت برق در سطح نظری و تجربی شناخته می شود، این گزارش با هدف تحلیل مبانی نظری ضرورت شکل گیری این نهاد، اشاره به تجربه های صورت گرفته در دنیا مرتبط با رگولاتوری برق و همچنین شناسایی مولفه های کلیدی کارآمدی آن تدوین شده است.
